Το Κινεζικό Πρόγραμμα του ΙΔΙΣ σας προσκαλεί στην παρουσίαση βιβλίου του Επίκουρου Καθηγητή Στέφανου Κορδώση, με τίτλο Ευρασιατικά: Ρωσία (Μοσχοβία – Σιβηρία), Κεντρική και Ανατολική Ασία μέσα από τα κείμενα του Νικολάου Σπαθάρη (τέλη 17ου αιώνα). Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 310. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο Διονυσίου N. Καραβία, 2025. [σσ.224].
Το Ευρασιατικά του επίκ. καθηγητή στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας Στέφανου Κορδώση βασίζεται στον σχολιασμό και ανάλυση χωρίων που προέρχονται από δύο αδημοσίευτα ελληνικά χειρόγραφα του τέλους του 17ου αιώνα. Τα χειρόγραφα αυτά περιέχουν κείμενα που συνέγραψε ο Νικόλαος Σπαθάρης ή μεταφράσεις κειμένων της ρωσικής γραμματείας του 17ου που επέβλεψε ο ίδιος. Ο Σπαθάρης ήταν μέλος της Καγκελαρίας των Πρέσβεων της Ρωσίας επί τσάρου Αλέξιου Α΄ και την περίοδο 1675-78 τέθηκε επικεφαλής πρεσβείας του τσάρου στην Κίνα της δυναστείας των Qing (Μαντσού). Με την επιστροφή του υπέβαλε την πρεσβευτική αναφορά του, το ταξιδιωτικό του ημερολόγιο, κείμενα για τη γεωγραφία και ιστορία της Σιβηρίας που συνέλλεξε πριν το ταξίδι του και, τέλος, τη μετάφραση του έργου του 1655 του Ιησουίτη μοναχού Martino Martini (1614-1661), Novus Atlas sinensis και του παραρτήματός της, De bello Tatarico (1655 και τα δύο). Με εξαίρεση την πρεσβευτική αναφορά του που ήταν μυστική, όλα τα άλλα έργα μεταφράστηκαν και στα ελληνικά με δαπάνη και φροντίδα των Πατριαρχών Ιεροσολύμων, Δοσιθέου Β΄ (1669-1707) και Χρυσάνθου (1707-1731).
Από τα κείμενα που βρίσκονται στα χειρόγραφα κάποια αφορούν στη Ρωσία (τη Μοσχοβία και τη δυτική Σιβηρία), αφού περιγράφονται οι ποτάμιες διαδρομές προς το Τομπόλσκ, την πρωτεύουσα της νέας κτήσης της Σιβηρίας αλλά και προς τη Δύση (προς τις σημερινές Λευκορωσία και Ουκρανία). Ενδιαφέρον έχει η μετάφραση χωρίου από το ρωσικό Νέο Χρονικό που περιγράφει εν συντομία την εκστρατεία του κοζάκου Ερμάκ εναντίον των Τατάρων του χανάτου της Σιβηρίας καθώς και το κείμενο, αντίγραφο της επιστολής του Ερνέστου του Ευσεβούς της Σαξωνίας προς τον Αλέξιο Α΄ σχετικά με την εμπορική χρήση του Βορειοανατολικού θαλασσίου περάσματος στην Αρκτική. Κάποια από τα κείμενα εστιάζουν στην Κεντρική Ασία, όπως αυτό που είναι ένας ρωσικός εμπορικός Οδηγός με περιγραφές των εμπορικών δρόμων κατά μήκος των ακτών της Κασπίας, προς την Περσία των Σαφαβιδών και την Ινδία των Μουγκάλ.
Εκτενή είναι τα κείμενα που αφορούν στην Κίνα και γενικότερα στην ανατολική Σιβηρία και τη ρωσική Άπω Ανατολή, τα περισσότερα εκ των οποίων ήταν μεταφράσεις του Ιησουίτη μοναχού που αναφέραμε παραπάνω. Ο Σπαθάρης ήταν από τους λίγους δυτικούς (και πρώτος και τελευταίος Ρωμιός) που είχε συνομιλίες με την αντίστοιχη διπλωματική υπηρεσία της Κίνας των Qing, το Lifan Yuan. Ωστόσο, οι δικές του περιγραφές για την Κίνα και τη διαδρομή που πήρε ως πρέσβης από το ρωσικό συνοριακό οικισμό του Νερτσίνσκ μέχρι το Πεκίνο καλύπτουν θέματα από την θρησκεία μέχρι την αρχιτεκτονική, ενώ φαίνεται να δίνει και μια σύντομη περιγραφή των προβληματικών -λόγω ζητημάτων πολιτικής εθιμοτυπίας – διαπραγματεύσεων με τους κινέζους αξιωματούχους και τον αντίστοιχο «υπουργό» των Qing. Η ελληνική μετάφραση του Novus Atlas sinensis έκανε προσβάσιμες πληροφορίες για όλες τις επαρχίες και μεγάλες πόλεις της Κίνας, τον στρατό και ναυτικό της κ.ά., καθώς και για την Ιαπωνία και την Κορέα σε ελληνόφωνους μόνο αναγτώστες.
Στα παραρτήματα του βιβλίου αποτυπώνονται σε μια σειρά από χάρτες τα τοπωνύμια που συναντώνται στα κείμενα που παρουσίασε ο ερευνητής και ένας πίνακας των τμημάτων του ενός από τα δύο χειρόγραφα καθώς και η αντιστοίχισή τους με τα πρωτότυπα ρωσικά κείμενα. Τέλος, δίνονται δείγματα μεταγραφών κάποιων τμημάτων από το ένα χειρόγραφο με το ρωσικό πρωτότυπο σε αντιπαράθεση, και ακολουθεί το ευρετήριο όρων.
Ο Στέφανος Κορδώσης υπηρετεί ως επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας, με γνωστικό αντικείμενο «Ιστορία της Κεντρικής Ευρασίας από τη Μαύρη Θάλασσα έως την Κίνα». Διδάσκει μαθήματα Ιστορίας και Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής.
Στην παρουσίαση θα συμμετέχει ως συζητητής ο Γιώργος Μωραΐτης, Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών και του ΙΔΙΣ.
Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Κωνσταντίνος Τσιμώνης, Επίκουρος Καθηγητής Κινεζικής Πολιτικής και Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του Κινεζικού Προγράμματος του ΙΔΙΣ.
Όσοι από τους συμμετέχοντες το επιθυμούν θα λάβουν βεβαίωση παρακολούθησης μόνο μετά το πέρας της παρουσίασης.