Δρ. Πολυχρόνης Κ. Ναλμπάντης, Υπτγος ε.α.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου 2023 προκάλεσαν ένα τεράστιο στρατιωτικό και πολιτικό σοκ στο Ισραήλ καθώς και στην παγκόσμια κοινότητα. Θεωρήθηκαν ως η 11η Σεπτεμβρίου του κράτους και ως η μεγαλύτερη τρομοκρατική καταιγίδα όλων των εποχών που βίωσε το Ισραήλ, και τούτο είχε ως αποτέλεσμα τους 1.400 νεκρούς Iσραηλινούς πολίτες, τους 224 ομήρους και την καταστροφή στρατιωτικών και αστικών υποδομών εντός 12 ωρών από τη Χαμάς. Το υψηλό κόστος της τρομοκρατικής επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου αποτελεί τη μεγαλύτερη απώλεια εβραϊκής ζωής σε μία μόνο ημέρα από το Ολοκαύτωμα!
Η διεθνής κοινότητα, στην πλειονότητα της, αναγνώρισε άμεσα το δικαίωμα της αυτοάμυνας (Just war) από το Ισραήλ εναντίον της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς. Το αρχικό σοκ του εβραϊκού έθνους από τις εικόνες και τα βίντεο με τις αποτρόπαιες και φρικαλέες δολοφονίες αμάχων βρεφών, παιδιών, γυναικών και ανδρών από τους αδίστακτους τρομοκράτες της Χαμάς, τις διαδέχθηκε η άμεση Iσραηλινή στρατιωτική αντίδραση.
Ενώ πολιτική και στρατιωτική ηγεσίας του Ισραήλ έχουν επανειλημμένα δηλώσει την εκτέλεση χερσαίας επιχείρησης μεγάλης κλίμακος στη Λωρίδα της Γάζας, που πιθανόν θα έχει μεγάλη διάρκεια, η χώρα όμως αντιμετωπίζει μια μεγάλη πρόκληση ως προς τον στρατηγικό και τον τακτικό αντικειμενικό της σκοπό, που είναι η πλήρης καταστροφή και η εξάλειψη της Χαμάς, καθώς και η εξεύρεση ενός εφαρμόσιμου σχεδίου ειρήνης για την περιοχή μετά το τέλος των επιχειρήσεων.
Η μαζική επιστράτευση εφέδρων (300.000) και η κινητοποίηση των πόρων του Ισραήλ, η προώθηση και η διάταξη μάχης στους προχωρημένους χώρους συγκεντρώσεων από τις Δυνάμεις Άμυνας του Ισραήλ (Israel Defence Forces/IDF) εγγύς της Λωρίδας της Γάζας, καταδεικνύει την πολιτική και τη στρατιωτική αποφασιστικότητα του Ισραήλ για την πλήρη καταστροφή της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς. Ήδη έχει ξεκινήσει από τις 7 Οκτωβρίου 2023 μέχρι σήμερα, μια μαζική εκστρατεία βομβαρδισμών από χερσαία, ναυτικά και εναέρια μέσα των Δυνάμεων Άμυνας του Ισραήλ κατά της ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς, όπου 7.326 Παλαιστίνιοι, εκ των οποίων 3.038 παιδιά, έχουν σκοτωθεί στη Λωρίδα της Γάζας. Ταυτόχρονα, εκτελούνται και επιδρομές μικρής κλίμακας από τις IDF στο έδαφος της Γάζας τις τελευταίες ημέρες και τούτο σηματοδοτεί ότι θα ακολουθήσει μια μεγάλη χερσαία επίθεση.
Πράγματι, εδώ και 3 εβδομαδες, πραγματοποιείται μια στενή πολιορκία της Λωρίδας της Γάζας από τις IDF, από την ξηρά, τη θάλασσα, τον αέρα, το διάστημα, τον κυβερνοχώρο και το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα (πολυχωρική μάχη/multi domain battle)!
Γενικά, η πολιορκία είναι η παλαιότερη μορφή ολοκληρωτικού πολέμου. Η μακρά ιστορία της δείχνει ότι ούτε η τεχνολογική εξέλιξη ούτε η δημοκρατική επανάσταση είναι οι κρίσιμοι παράγοντες που ωθούν τον πόλεμο πέρα από το μάχιμο πληθυσμό. Σήμερα, οι Παλαιστίνιοι πολίτες της Γάζας (μη στρατολογημένοι) δέχονται επίθεση ταυτόχρονα από τους τρομοκράτες της Χαμάς και από το Ισραήλ, δηλαδή υφίστανται έναν μη δίκαιο πόλεμο (Unjust war)! Οι τρομοκράτες αναζητούν αυτό που μπορεί να ονομαστεί «πολιτικό καταφύγιο» εντός του αστικού πληθυσμού και πολεμούν πίσω από δαιδαλώδεις υπόγειες στοές, ή μέσα από τα κτίρια της πόλης, ενώ οι κάτοικοι της Γάζας αναζητούν μια πιο άμεση μορφή προστασίας, πιθανόν να επιζητούν την εκκένωση της πόλης, αλλά τελικά παραμένουν εγκλωβισμένοι και εκτίθενται στους ίδιους κινδύνους με τους τρομοκράτες της Χαμάς από τα συνεχή ισραηλινά πυρά. Γι΄ αυτό είναι πολύ σημαντικό η άμεση εξασφάλιση ανθρωπιστικών διαδρόμων από τη διεθνή κοινότητα πριν από την έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων των IDF.
Κατά τις χερσαίες επιχειρήσεις θα κυριαρχήσει ο αστικός πόλεμος. Πρόκειται για μια εγγενώς δύσκολη μορφή πολέμου, επειδή το εχθρικό αστικό περιβάλλον είναι πολύ επικίνδυνο στη χρήση τεθωρακισμένων μονάδων, τα κτήρια παρέχουν κάλυψη, απόκρυψη και θέσεις μάχης για τους αμυνόμενους και ακόμη και η μετατροπή τους σε ερείπια, που μπορεί να εμποδίσει την πρόοδο μιας επίθεσης.
Οι δυσκολίες μιας χερσαίας επίθεσης του Ισραήλ στη Γάζα πολλαπλασιάζονται εξαιτίας: πρώτον, της παρουσίας μεγάλου αριθμού Παλαιστινίων αμάχων που δεν έχουν πού να πάνε, δεύτερον της αρπαγής τουλάχιστον 224 ομήρων (πολίτες του Ισραήλ και ξένων κρατών) από τη Χαμάς, οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μαζί με τους εναπομείναντες Παλαιστίνιους πολίτες ως ανθρώπινες ασπίδες, και τρίτον λόγω του υπόγειου δικτύου σηράγγων που έχει κατασκευάσει η Χαμάς κάτω από τη Λωρίδα της Γάζας και του σύγχρονου εξοπλισμού της σε αντιαρματικά μέσα κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών, που επιτρέπουν στους τρομοκράτες της Χαμάς να κρύβονται από τα ισραηλινά στρατεύματα και να εμφανίζονται σε απροσδόκητες στιγμές και να προσβάλλουν τις IDF.
Παράλληλα, το Ισραήλ δέχεται διεθνείς πιέσεις για να τερματίσει τους συνεχείς βομβαρδισμούς και τις τοπικές επιθέσεις, επειδή προκαλούν θύματα μεταξύ των αμάχων. Αλλά αυτές είναι αναπόφευκτες, διότι η Χαμάς κρύβεται ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό και οι στρατιωτικές της υποδομές είναι εντός του αστικού ιστού.
Επιπρόσθετα, θεωρείται πιθανό να προκληθεί ένα δεύτερο μέτωπο σύγκρουσης με τη σιιτική Χεζμπολάχ του Λιβάνου, που βρίσκεται στα βόρεια σύνορα του Ισραήλ με ένα οπλοστάσιο περίπου 150.000 πυραύλων και ρουκετών. Μέχρι στιγμής, η Χεζμπολάχ δεν έχει συμμετάσχει σε μια μεγάλη επίθεση κατά του Ισραήλ, αλλά Ισραηλινοί αναλυτές φοβούνται ότι θα μπορούσε να το κάνει μόλις οι Ισραηλινές χερσαίες δυνάμεις εισέλθουν στη Λωρίδα της Γάζας. Μια διμέτωπη σύγκρουση θα ήταν εφιάλτης για το Ισραήλ, και για αυτό οι ΗΠΑ στέλνουν ναυτικές ομάδες μάχης αεροπλανοφόρων με συνοδεία καταδρομικών (κλάσης Ticonderoga εξοπλισμένα με τηλεκατευθυνόμενους πυραύλους cruise), για την αποτροπή της Χεσμπολάχ, αλλά κυρίως του Ιράν. Το Ιράν είναι ο «παίκτης» κλειδί στην σύγκρουση, με proxy στρατό την Χαμάς, την Χεζμπολάχ και την ισλαμιστή Τζιχάντ! Το θεοκρατικό Ιράν επιθυμεί την απόλυτη καταστροφή του κράτους του Ισραήλ και την εξαύλωσή του ως κρατική υπόσταση!
Μετά την επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών των χερσαίων επιχειρήσεων από τις IDF, που είναι η πλήρης καταστροφή και εξάλειψη της Χαμάς, ακολουθούν οι επιχειρήσεις σταθεροποίησης. Όμως, στο παρελθόν, γνωρίζουμε ότι οι επιχειρήσεις σταθεροποίησης των ΗΠΑ τόσο στο Αφγανιστάν όσο και στο Ιράκ ναυάγησαν, λόγω έλλειψης προετοιμασίας και πόρων. Στα πλαίσια αυτά, πρέπει να σχεδιαστεί ένα βιώσιμο σχέδιο σταθεροποίησης, που θα πρέπει να γίνει αποδεκτό τόσο από τη διεθνή κοινότητα, όσο και από την Παλαιστινιακή Αρχή. Όμως δεν υπάρχουν πολλές και καλές επιλογές. Εάν το Ισραήλ απλώς επιτεθεί στη Χαμάς και στη συνέχεια αποχωρήσει -όπως έχει κάνει στο παρελθόν- η τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς θα μπορέσει να αναγεννηθεί. Αλλά το Ισραήλ δεν έχει ιδιαίτερη επιθυμία να ανακαταλάβει τη Λωρίδα της Γάζας μετά την αποχώρησή του το 2005, και η Παλαιστινιακή Αρχή φαίνεται να μην έχει τις δυνατότητες και τη βούληση να κυβερνήσει στη θέση της Χαμάς. Η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια κυβέρνηση της Παλαιστινιακής Αρχής στη Γάζα, με τη βοήθεια των Αραβικών κρατών, είναι μάλλον η λιγότερο κακή επιλογή. Αλλά αν αυτό αποτύχει, το Ισραήλ μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή από το να καταλάβει το ίδιο τη Γάζα. Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να αφήσει τους Ισραηλινούς στρατιώτες ευάλωτους σε έναν εξοντωτικό ανταρτοπόλεμο του είδους που αντιμετώπισαν στον Λίβανο μεταξύ 1982 και 2000. Συνεπώς, η εξεύρεση πολιτικής λύσης στα πλαίσια του Διεθνούς Δίκαιου πριν την έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων, θεωρείται εξόχως σημαντική. Βέβαια, η μη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους εδώ και 70 έτη τροφοδοτεί το σπιράλ των συνεχών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή!
Τελικά, το Ισραήλ είναι πιθανό να εξαπολύσει μια επίθεση με συνδυασμένα όπλα εναντίον της Χαμάς, χρησιμοποιώντας κάθε στοιχείο της στρατιωτικής ισχύος -πεζικό, τεθωρακισμένα, πυροβολικό, μηχανικό, επιθετικά ελικόπτερα, μη επανδρωμένα αεροχήματα, πολεμικό ναυτικό και αεροπορία και αυτά όλα υποστηριζόμενα από έναν τεράστιο μηχανισμό συλλογής πληροφοριών, ο οποίος, ωστόσο, απέτυχε να εντοπίσει την επίθεση της Χαμάς την 7-10-2023!
Ίσως το μεγαλύτερο άγνωστο είναι εάν αυτός ο πόλεμος θα εξαπλωθεί σε όλη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και θα συμπεριλάβει τον χορηγό της Χαμάς, το Ιράν. Όπως προαναφέρθηκε, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν στείλει δύο ομάδες μάχης αεροπλανοφόρων στην ανατολική Μεσόγειο για να αποτρέψουν το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, αλλά κανείς δεν μπορεί να προβλέψει εάν αυτή η στρατηγική θα πετύχει. Υπάρχει μια μεγάλη συγκέντρωση ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο από τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, που πιθανόν να σηματοδοτεί μια εφαρμογή ενός νέου δόγματος, αυτό της «προληπτικής αυτοάμυνας», ενώ παράλληλα περιπολεί και η Μόνιμη Ναυτική Ομάδα 2 του ΝΑΤΟ (Standing NATO Maritime Group Two/SNMG2)]. Εκτιμάται ότι θα είναι αντίστοιχο με το άρθρο 42 (7) της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν η Γαλλία ζήτησε στρατιωτική συνδρομή από τα κράτη-μέλη της ΕΕ εναντίον του ISIS στη Συρία , το Ιράκ και το Σαχέλ, μετά από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι από ισλαμιστές τρομοκράτες το 2015!
Όμως ποιο είναι το δόγμα της προληπτικής αυτοάμυνας; Σύμφωνα με τον Κονστρουκτιβιστικό Ρεαλισμό, υπάρχει ένα προκλητικό επιχείρημα υπέρ της επέκτασης της έννοιας της “αυτοάμυνας” (άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε.) στις διεθνείς σχέσεις, ώστε να περιλαμβάνει την “προληπτική ένοπλη δράση”, η οποία όμως δεν μπορεί να αναληφθεί σε μονομερή βάση και εκτός νόμου, αλλά είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι μπορεί να αναληφθεί σε ένα πλαίσιο εταιρικής σχέσης και νομιμότητας. Φυσικά η “προληπτική αυτοάμυνα” έχει σχέση με την αλλαγή της παγκόσμιας κατάστασης ασφαλείας, και αξίζει την προσοχή ακόμη και εκείνων που αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τη δυτική στρατιωτική δράση. Δηλαδή, απαιτείται μια αναθεώρηση της αντίληψης σχετικά με την “αυτοάμυνα”, η οποία θα εξισορροπεί τη “συνεργασία με την προληπτική ενέργεια”. Και τα δύο στοιχεία εκφράζουν την επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης των ζητημάτων ασφαλείας του 21ου αιώνα. Σε αυτόν τον κόσμο, το φάσμα της απειλής προς την ειρήνη και τη σταθερότητα δεν είναι σύμφωνο με τον παλαιό κρατικο-κεντρικό κόσμο και τους τρόπους προσέγγισής του σχετικά με την ασφάλεια. Το ίδιο ισχύει και για τις άμεσες φυσικές απειλές από μη-κρατικούς παράγοντες και αντιδραστικά κράτη και συνεπώς η φύση των προκλήσεων σε θέματα ασφαλείας απαιτεί νέους τρόπους προσέγγισης, κατά την οποία η δράση, μπορεί και ίσως, πρέπει να είναι προληπτική και έγκαιρη, όπως, δηλαδή, για συλλογική διεθνή δράση κατά των κατάφωρων παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου.
Συμπερασματικά, η εφαρμογή του Διεθνούς Δίκαιου και του Δίκαιου του Πολέμου (σύλληψη και εκδίκαση των εγκληματιών πολέμου από το Διεθνές Δικαστήριο), η αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ από την Παλαιστινιακή Αρχή και το Ιράν, ο αφοπλισμός των Χεζμπολάχ και Χαμάς και η εξεύρεση λύσης για δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους, τότε μόνο θα οδηγηθούμε στην επίτευξη ειρήνης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Πολυχρόνης Κ. Ναλμπάντης: Υποστράτηγος ε.α. Κάτοχος διδακτορικού διπλώματος (άριστα) του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, κάτοχος MPhil του King’s College, London University και πτυχίων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και της Ανωτάτης Σχολής Πολέμου. Είναι Αντιπρόεδρος του Institute for Security and Defence Analysis (www.i-sda.eu) και συνεργάτης του Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πηγές:
Βαγγέλης Χωραφάς & Πολυχρόνης Ναλμπάντης. (2020). Το άρθρο 42 (7) της Συνθήκης της ΕΕ και η αδυναμία στήριξη της Ελλάδας.(www.geoeurope.org)
Ναλμπάντης, Π. (Υπτγος, ε.α.). (2019). Πολυχωρική Μάχη: Μια νέα επιχειρησιακή έννοια για τις Ελληνικές Χερσαίες Δυνάμεις. Στο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Χερσαίων Δυνάμεων. Αθήνα: ΓΕΣ/ΔΙΣ.
Ναλμπάντης, Π. (Υπτγος ε.α.). (2022). Παγκόσμιες Τάσεις και Επιχειρησιακό Περιβάλλον 2040. Institute for Security and Defence Analysis: Κείμενο Εργασίας Νο 31, (www.i-sda.eu)
Freedman, L. (2001). Πόλεμος. (μτφρ. Π. Ναλμπάντης). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, (Το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε το 1994).
Boot, M. (2023). Israels Ground War Against Hamas: What to Know. Council on Foreign Relations, (www.cfr.org)
European Parliament (2016). Activation of Article 42(7) TEU. France’s request for assistance and Member States’ responses.
Gow, J. (2005). Defending the West. Cambridge UK: Polity Press.
FM 3.0 (2022). Operations. US Army.
FM 3-07. (2008). Stability Operations. Us Army.
Freedman, L. (1994). War. Oxford-New York: Oxford University Press.
Freedman, L. (Sir). (1993). The Gulf War and the New World Order. Στο James Gow (Ed), Iraq, the Gulf conflict and World community. London: Brassey’s (UK) Lt.
The Institute for the Study of War. (2023). Iran Update. https://www.understandingwar.org/
Walzer, M. (1980). Just αnd Unjust Wαrs: A Moral Argument with Historical Illustrations. Harmondsworth: Penguin Press.
Πηγή: The Institute for the Study of War (ISW)